UNESCOk ondasun bat Gizateriaren Ondare izendatzen duenean, haren aparteko balioa aitortzen du kulturari, naturari edo historiari dagokionez. Izendapen horrek konpromiso globala eskatzen du ondasun hori zaintzeko eta babesteko, bai eta haren garrantzia etorkizuneko belaunaldiei transmititzeko ere. Hala ere, modu iraunkorrean kudeatzeko eta ondasuna hondatuko ez dela bermatzeko erantzukizuna ere badakar.

Euskal Herrian lau leku zintzo daude Gizateriaren Ondare izenarekin: Bizkaiko Zubi Esekia eta Altxerri, Ekain eta Santimamiñeko haitzuloak. Gainera, eskualdeak Urdaibaiko Biosferaren Erreserba du, UNESCOk biodibertsitaterako eta iraunkortasunerako gune gisa aintzatetsia. Hala ere, ez du Gizateriaren Ondare titulua, Biosferaren Erreserba baliotsua baizik.

Bizkaiko Zubi Esekia

Bizkaiko Zubiak Nerbioi Itsasadarra zeharkatzen du, Portugalete eta Getxo (Bizkaia) lotuz. Munduko zubi transbordadore zaharrena da eta egunero funtzionatzen jarraitzen du. Industria Iraultzaren testigantza eta garaiko ingeniaritzaren maisulana da. Horren ondorioz, UNESCOren Gizateriaren Ondarearen zerrendan sartu zen 2006an. Bere garrantzi historiko eta arkitektonikoaz gain, zubiak eskualdeko garraio-sistemaren ezinbesteko zatia izaten jarraitzen du eta Euskal Herriko erreferentzia puntu ikoniko bat. Itsasadarra transbordadorean zeharkatzeko eta inguruko ikuspegi panoramiko ikusgarriez gozatzeko aukera izango dute bisitariek.

Koloso handi honen lanak 1890eko apiriletik 1893ko uztailera arte luzatu ziren, urte horretan inauguratu baitzen. Eraikuntza konplexuaren erakusgarri, esan dezakegu 21.041 torloju, 88.248 kg altzairuzko kable, 10.629 errematxe eta 728.447 kg burdin ijeztu behar izan zirela.

Santimamiñeko haitzuloa

Santimamiñe haitzuloa Ereñozar mendian dago, Urdaibairen arroan, Bizkaian, eta erreferentziazko puntua izan da hamarkada askotan. 2006az geroztik itxita dagoen arren labar-pinturak babesteko, ibilbide gidatu bat eskaintzen da, eta, bertan, atondora bisita bat egiten da indusketa arkeologikoekin. 14,000 urte baino gehiagoko giza aztarnak gordetzen ditu kobazulo honek, eta Bizkaiko toki arkeologikorik garrantzitsuena da. Labar-pinturak, Madeleine aldikoak, ez dira irisgarriak, baina birtualki ikus daitezke San Mames ermitaren interpretazio-zentroan. Pinturez gain, haitzuloa nabarmena da bere formazio geologiko ikusgarriengatik, estalaktitak eta estalagmitak kasu, zutabe bikainak osatuz.

Altxerriko haitzuloa

Altxerriko haitzuloa, Aian (Gipuzkoa), Madeleine aldiko (13.000 A. C. – 12.000 a. C.). Grabatuak ondo zainduta dauden arren, pinturek kalteak jasan dituzte hezetasunaren ondorioz eta, ondorioz, koba jendearentzat itxita egon da. 1962an egindako aurkikuntzak bisonte bat irudikatzen zuten marra beltzak erakutsi zituen, haitzuloko hormetan irudi gehiago aurkituz.

Kobazulo honek animalien irudikapen ugari ditu, zaldiak, bisonteak, ahuntzak eta hain ohikoak ez diren espezieak barne, hala nola sugeak, elur-oreinak, antilope saigak, glotoiak eta erbi artikoak. Bisonte gorri ikusgarri bat nabarmentzen da, 5 metrotan zehar hedatzen dena, Europako labar-pinturarik handienetako bat delarik. Hezetasunak pintura batzuk hondatu baditu ere, Altxerri leku arkeologiko garrantzitsua da oraindik, eta historiaurreko bizitzaren lekuko paregabea.

Ekain haitzuloa

Ekainek, Zestoako Sastarrain bailaran (Gipuzkoa), Europako historiaurreko santutegirik nabarmenetako bat du. 1969an aurkitua, gune honek 70 labar-irudi, 64 pintada eta 6 grabatu ditu. Antzezpenak, gehienak zaldiak, bereziak dira eta gainjartzeak saihesteko arreta zorrotza dute.

Zaldien ondoan, izokinak, bisonteak, hartzak, oreinak eta ahuntzak daude, kolore nagusi okre eta beltzetan. Jatorrizko koba bisitagarria ez den arren, Ekainberri izeneko erreplika bat eraiki zen, ireki zenetik 170.000 bisitari izan dituena. Eskala handiko erreplika honek historiaurreko arte-aberastasun hori ezagutzeko eta balioesteko aukera ematen die bisitariei. 2008an, UNESCOk Gizateriaren Munduko Ondare izendatu zuen, eta Aranzadi Zientzia Elkartea funtsezkoa izan da hura zaintzeko, 1947an aurkitu zutenetik.

UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu dituen Euskadiko lau tokiak balio handiko altxor kulturalak dira. Gune horien kontserbazioak eta kudeaketa arduratsuak ziurtatzen dute datozen belaunaldiek haien esanahi historikoa ezagutu eta ulertu ahal izatea. Beraz, guztion lana da iraganeko mugarri horiek zaintzea, gure sustraien berezko zati baitira.