Sanferminek, Espainiako jaiegun esanguratsuenetako batek, jatorri liluragarria dute, duela mende batzuetatik datorrena. Zezen-entzierroengatik eta kontzertu zirraragarriengatik ezagunak diren ospakizun hauek mundu osoko jendea erakartzen dute urtero. Baina zein da San Ferminen jatorria eta nola lotzen dira entzierroak eta kontzertuak hainbeste itxarondako jai honetan?

San Ferminen atzean dagoen historia ezagutzeko, kristautasunaren lehen mendeetara jo behar dugu. San Fermin, Nafarroako zaindari santua, gurtzen da urtero uztailaren 7an. Tradizioaren arabera, San Fermin III. mendeko martiri kristaua izan zen, eta burua moztu zioten Amiensen, Frantzian. Bere bizitza eta sakrifizioa fedearen eta debozioaren erreferente bihurtu ziren eskualdeko biztanleentzat.

XVI. mendera arte ez ziren sartu zezen-entzierroak San Ferminen omenezko ospakizunetan. Entzierro horietan zezen kementsuak askatzen dira Iruñeko kaleetan zehar, korrikalariek zezenen indarrari eta abiadurari aurre egin behar baitiete. Entzierroak gaur egun Sanferminen zati oso bat diren arren, euren jatorria ez dago zuzenean San Ferminekin lotuta.

Historiak eskualdeko artzain eta abeltzainengana garamatza. Artaldeak Pirinioetako larreetatik beheko lurretara eramaten zituzten, udan baldintza klimatiko hobeen bila. Lekualdaketa horretan, artzainek zezen kementsuak gainerako abelburuekin batera mugitzen zituzten. Ohitura horrek aurrera egin zuen denborarekin, eta erronka eta lehia moduko bat bihurtu zen artzainen artean; izan ere, beren ausardia erakutsi nahi zuten zezenen aurrean korrika egin eta herriko kaleetan zehar gidatzeko.

Denborak aurrera egin ahala, artzainen tradizio hori ikuskizun bihurtu zen berez, eta San Ferminen omenezko ospakizunen artean hartu zen. Zezenketetako entzierroak Iruñekoak bakarrik ez diren arren, hemen lortu dute ospe eta errekonozimendurik handiena nazioartean.

Sanferminetako erregistrorik zaharrena 1591koa da, eta garai hartan hainbat ekitaldi antolatzen ziren. Pregoia, lantza-txapelketa, antzerki-emanaldiak, dantza-jaialdia, prozesioa eta, hurrengo egunean, zezenketa zirraragarria. Hasieran, jai hau bi egunez ospatzen zen, gaur egun irauten duen zortzi egunen aldean.

Hala ere, entzierroak ez dira Sanferminetako erakarpen bakarra. Musikak ere paper garrantzitsua betetzen du jai honetan. Kontzertuak programazioaren funtsezko parte dira, eta estatuko eta nazioarteko artista ospetsuak hiriko hainbat agertokitan aurkezten dira. Kontzertu hauek leku ezberdinetan egiten dira, plaza publikoetatik esparru itxietara. Zuzeneko musika eta festa giroa uztartzen dira esperientzia ahaztezin bat sortzeko. Iruñeko kaleak alaitasunez eta zalapartaz betetzen dira, bertaratzen direnek lagun eta senitartekoekin musikaz gozatzen duten bitartean.

Laburbilduz, sanferminek San Ferminekiko debozioaren, artzainen ausardiaren eta zezen-entzierroen emozioaren artean dagoen jatorria dute. Gaur egun, San Ferminak pasioz bizi dira Iruñean, eta entzierroen emozioaz gozatu eta zuzeneko musikarekin gozatu nahi duten mundu osoko pertsonak erakartzen dituzte. Sanferminak espainiar kulturaren erakusgarri dira eta esperientzia ahaztezina bertan parte hartzen duten guztientzat.